W pięknym siedemnastowiecznym pałacu Saint-Aignan, w dzielnicy Paryża le Marais, mieści się Muzeum Sztuki i Historii Żydowskiej (Musée d’art et d’histoire du Judaïsm, mahJ) z bogatymi zbiorami dzieł judaizmu sięgających do obecności Żydów na terytorium Francji i na innych obszarach Europy od najdawniejszych aż do współczesnych czasów. Muzeum ma bogatą mediatekę i księgarnię. Organizuje także ciekawy program spotkań oraz spacerów po Marais, gdzie od XIII wieku skupiało się życie codzienne, kulturalne, religijne i handlowe Żydów pochodzących z różnych stron świata.
Specjalna przestrzeń muzeum przeznaczona jest na organizowanie kolejnych wystaw czasowych. Bieżąca wystawa „Chagall, Modigliani, Soutine…Paris pour école, 1905-1940”, której komisarzem jest Pascale Samuel, pokazuje prace pokolenia artystów pochodzenia żydowskiego, znanych i nieznanych, przybywających do Paryża od pierwszych lat dwudziestego wieku. Dla nich wszystkich Paryż był ziemią obiecaną, szansą wolności artystycznej, społecznej i religijnej, a jednak podczas Salonu Niezależnych ich prace, jako cudzoziemców, były marginalizowane. W odpowiedzi na ten rodzaj ksenofobii, powstała w 1925 roku nazwa Ecole de Paris, która aż do II wojny światowej odnosiła się do artystów różnych narodowości tworzących w paryskich pracowniach.
Możemy oglądać ponad sto dzieł artystów pochodzenia żydowskiego, różnych narodowości. Wśród Polaków to Leopold Gottlieb, Mela Muter, Simon Mondzajn, Marek Szwarc; Niemców – Lou Albert-Lasard, Rudolf Levy; Węgrów – Bela Czobel, Alfred Reth; Bułgarów – Jules Pascin; Rosjan – Marc Chagall, Chaim Soutine, Ossip Zadkine, Jacques Lipchitz; Czechów – Georges Kars; Włochów – Amedeo Modigliani... Wystawa niestety pokazuje niezbyt liczne prace tych artystów. Nadrabia ten niedosyt doskonałą prezentacją ich twórczości na tle epoki, w której tworzyli. Pozwala sytuować ich w kolejnych okresach bujnego życia artystycznego Paryża, początkowo skupiającego się na Montmartre, później Montparnasse. Pięknie przedstawiona jest postać Leopolda Zborowskiego, polskiego marszanda, przyjaciela artystów, m.in. Utrilla, Kislinga i Modiglianiego, którego otaczał szczególną opieką.
Po wybuchu I wojny światowej niektórzy spośród cudzoziemskich przybyszy odpowiedzieli na wezwanie francuskiej prasy do wstąpienia do Legii Cudzoziemskiej. Polski malarz Leopold Gottlieb w 1914 roku pojechał do Krakowa, wstąpił do Legionów Polskich, walczył w 5 pułku piechoty I Brygady Legionów pod dowództwem Józefa Piłsudskiego, o czym wystawa niestety nie wspomina. W części wystawy skupiającej się na dokumentach archiwalnych znajdujemy kilka odnoszących się do Szymona Mondzaina, który urodził się w Chełmie, kształcił w Warszawie i Krakowie, w r. 1912 zamieszkał w Paryżu, w czasie I wojny walczył w szeregach Błękitnej Armii Generała Hallera.
Poruszająca jest część wystawy poświęcona końcowi École de Paris. Wraz z rozpoczęciem działań wojennych, wielu artystów opuściło Paryż. 4 października 1940 roku, rząd Vichy ustawą nakazał internowanie ludności pochodzenia żydowskiego i obowiązkowe osadzenie w obozach na terenie Francji. Ustanowienie „statutu Żydów” i sporządzenie spisu „cudzoziemców rasy żydowskiej” pozwoliło na zatrzymywanie Żydów i oddawanie ich w ręce niemieckiego okupanta. Dziennikarz i pisarz yddish Hersch Fenster, urodzony w Baranowie w 1882 r., poświęcił wiele lat poszukiwań, by odtworzyć losy osiemdziesięciu czterech artystów, którzy zginęli w latach 1940-1945. Zebrane przez niego dokumenty i fotografie, których część jest udostępniona w muzeum, pozwoliły ocalić od zapomnienia „shtetl des artistes de Montparnasse”. W 1951 Fenster wydał książkę w języku yddish „Undzere farpaynikte kinstler” („Nasi artyści męczennicy”), którą mahJ teraz opublikował w tłumaczeniu francuskim.
17 juin - 31 octobre 2021 Chagall, Modigliani, Soutine… Paris pour école, 1905-1940 Musée d’art et d’histoire du Judaïsme (mahJ) Hôtel de Saint-Aignan - 71, rue du Temple, le Marais
P.S. Dodać należy, że w Villa la Fleur w Konstancinie-Jeziorna w dniach 21 września – 31 grudnia 2012, a następnie w Muzeum Ziemi Chełmskiej w Chełmie, miejscu urodzenia Mondzaina, odbyła się wystawa „Simon Mondzain (1887-1979) Mistrzowie École de Paris”: 150 obrazów olejnych i rysunków ze zbiorów prywatnych z Francji i Polski.